HISTORIA SZKOŁY
Jak wynika z materiałów źródłowych, prace nad budową gmachu szkolnego przy ulicy Kowelskiej 1 rozpoczęto już w latach dwudziestych XX wieku, zakończono je ostatecznie dopiero w 1935 roku[1]. Wcześniej na tym terenie mieściły się składy drewna firmy „Endelman i Papierny”.
Trzy szkoły na Kowelskiej
Rok wcześniej w niewykończonym gmachu przy Kowelskiej ulokowały się trzy szkoły powszechne, mieszczące się wcześniej w małych, niesprzyjających dydaktyce pomieszczeniach. Były to: szkoły powszechne nr 48 i 89, znajdujące się dotychczas przy ul. Inżynierskiej 10, oraz szkoła nr 136, zajmująca lokal przy ul. św. Wincentego[2]. Wówczas dyrektorem Szkoły Powszechnej nr 48 był Marian Pawełek. Placówka przy Kowelskiej 1 działała do wybuchu wojny. Przeniesiono ją po klęsce wrześniowej na ul. Inżynierską 10, a później na Wileńską 31. We wrześniu roku szkolnego 1934/35 Szkoła Powszechna nr 89 zajmuje I piętro w gmachu przy Kowelskiej 1. W dwa lata później otrzymuje imię Stefana Żeromskiego. Początek funkcjonowania tej instytucji przypada na wrzesień 1919 r. Była to początkowo czteroklasowa szkoła żeńska, kierowana przez matkę późniejszego prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, Jadwigę. W interesującym nas okresie funkcję dyrektora pełniła Janina Świderska-Jarmołowicz[3]. W „Wykazie szkół średnich, ogólnokształcących i zawodowych m. st. Warszawy i okręgu szkolnego warszawskiego” opracowanym przez H. Dehnelową, czytamy, że przy Kowelskiej 1 znajdowała się także Męska Szkoła Dokształcająca Zawodowo (dział metalowy), dla młodzieży pracującej zawodowo. Zarówno szkoły powszechne, jak i szkoła dla dorosłych, funkcjonowały w tym budynku do 1940 roku. W dniu 15 października 1935 r. odbyło się poświęcenie budynku, w którym mieściły się te placówki:
Dziś o godz. 10 rano odbędzie się uroczyste poświęcenie budynku szkolnego przy ul. Kowelskiej 1 na Pradze, w którym mieszczą się szkoły Nr. 89, 48, 136. Mszę odprawi i poświęcenia budynku dokona kapelan P. Prezydenta Rzeczpospolitej [Ignacego Mościckiego] ks. [Jan] Humpola. Na uroczystości będą obecni przedstawiciele władz miejskich i szkolnych[4].
Według niektórych źródeł, honorowym gościem uroczystości była wdowa po Marszałku Józefie Piłsudskim, Aleksandra.
Wojenne losy Kowelskiej 1
Historia budynku z września 1939 roku związana jest z walkami w obronie Warszawy, które przebiegały skrajem Pragi, poprzez Bródno, Grochów i Targówek. Zniszczeniu uległa wówczas duża część Targówka Fabrycznego, Szmulek i Bródna:
Obrona Pragi liczyła 29 – 30 batalionów piechoty oraz 36 baterii artylerii różnego typu. Część oddziałów sformowano już w trakcie działań wojennych […]. Obrona Pragi wspierana była przez władze administracyjne. Komisarzem cywilnym został mianowany przez prezydenta Starzyńskiego Bronisław Chajęcki, starostą dyr Jan Delingowski z Zarządu Miasta, komendantem Straży Obywatelskiej Antoni Julian Szyller […][5]
Po wkroczeniu do Warszawy Niemcy zajęli na Pradze-Północ najważniejsze budynki dzielnicy. Należał do nich między innymi gmach szkolny przy ulicy Kowelskiej 1.
Stacjonowała tutaj jednostka wojskowa, był również szpital i szwalnia. Na boisku szkolnym ćwiczono rekrutów. Ponadto przebywali tu jeńcy z ZSRR, których w okresie powstania w Getcie Warszawskim wykorzystywano tam do różnych prac. Naoczni świadkowie wydarzeń obserwowali stosy hełmów niemieckich składanych na boisku. Jeńców radzieckich dokarmiali okoliczni mieszkańcy, przerzucając przez ogrodzenie chleb i papierosy[6].
Wiosną 1944 roku Wehrmacht, przygotowując się do wojny z ZSRR, zajął szpital św. Łazarza, Przemienienia Pańskiego i żydowski szpital „Na Czystem”. Zajęto równocześnie wiele budynków szkolnych, w których rozmieszczono niemieckie szpitale wojskowe[7]. Szacuje się, że na Pradze walczyło około 7 tysięcy powstańców. Choć powstanie na Pradze trwało tylko kilka dni, przygotowywano się do niego bardzo intensywnie. Działania powstańcze w VI Obwodzie Praga rozpoczęły się 1 sierpnia o godz. 17ºº. Dowódcą obwodu został ppłk Antoni Żurowski ps. „Bober”. Gmach przy Kowelskiej odegrał w Powstaniu ogromną rolę. Był wyznaczony przez praskie służby sanitarne na szpital powstańczy, który funkcjonował pod opieką chirurga dra Mieczysława Pyżakowskiego, dra Stanisława Rybickiego i dra Mieczysława Galeckiego. Pomagali także cywile, w charakterze noszowych, pielęgniarzy i służb technicznych. Działania sanitariatu objęły także lokale przy ul. Kowelskiej 4.
Z obsadą harcerską rozwinięty został punkt przy ulicy Kowelskiej 4, do którego część opatrunków dostarczono tuż przed wybuchem walk; przywiozła je z apteki „Pod Aniołem” przy ul. Poznańskiej sanitariuszka Maria Więckowska. […] Mieszkańcy pobliskich domów dostarczyli łóżka i bieliznę pościelową. Punkt powoli zamieniał się na szpitalik z oddziałem chirurgicznym, a wobec dużego oddalenia od szpitali miejskich zorganizowano w mieszkaniach przy ul. Kowelskiej 4 także inne oddziały szpitalika: położniczo – ginekologiczny, chorób wewnętrznych i oddział chorób dziecięcych, gdzie funkcję oddziałowej pełniła harcerka – Romana Siwicka, absolwentka Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa. Szpitalik zaczął udzielać pomocy nie tylko powstańcom, ale już od pierwszych chwil – rannej i chorej ludności cywilnej. Rozszerzenie profilu działalności spowodowało, że już w pierwszym dniu walk powstańczych zaczął przejmować funkcję szpitala[8].
Po 14 września 1944r. po zajęciu Pragi przez wojska radzieckie NKWD aresztowało dwóch lekarzy ze szpitala przy Kowelskiej: J. Kosińskiego i K. Górskiego. Obu wywieziono na Sybir, skąd wrócili dopiero po kilku latach.
Zamiast szkoły szpital
Budynek naszej szkoły wpisuje się także w historię tworzenia szpitali na Pradze. W końcu 1945 roku czynnych już było na lewym brzegu Wisły 7 szpitali, na Pradze – 4, poza Warszawą – 2, łącznie 13 szpitali, liczących w sumie 3508 łóżek<[9]. Szpital przy Kowelskiej 1 działał do 1946 roku. Fakt jego istnienia upamiętnia od 2002 roku tablica w holu budynku, na parterze. Inicjatorką wmurowania tablicy była dr Barbara Burzyńska-Daniluk, w czasie powstania będącą studentką medycyny w Szkole Sanitarnej pracowała jako sanitariuszka najpierw w Szpitalu Przemienienia Pańskiego, a później na Kowelskiej. W książce pt.: „Medycyna i Powstanie” tak wspomina tamte czasy:
W sali na pierwszym piętrze, przystosowanej do wykonywania w niej zabiegów chirurgicznych, wykonywano trudne operacje, często pod ostrzałem artyleryjskim, z koniecznością przerywania zabiegu, bo wpadały pociski. Często gasło światło. Na sali operował dr Pyżakowski, a często instrumentariuszką była Elżbieta Skarżyńska, stażystka – studentka z wydziału lekarskiego podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego. Była osobą bardzo wątłą, tym bardziej zagrożoną na trudne warunki, jakie panowały w szpitalu wojennym. Zachorowała w krótkim czasie na gruźlicę płuc. Z ledwością ją uratowano. Kilka lat temu zmarła na nowotwór przewodu pokarmowego. Pamiętam młodego podporucznika, który był dwa razy postrzelony w penis. Po dokonanym zabiegu operacyjnym pozwalał, by opatrunki robiła tylko jedna i ta sama pielęgniarka. Potem wracał na front na pierwszą linię. Po wojnie ożenił się ze swoją sanitariuszką i miał zdrowe, ładne dzieci. Dojście do szpitala było bardzo trudne, zawsze pod ostrzałem. Nigdy nie było wiadomo, czy wróci się szczęśliwie do domu na noc. Po dwóch tygodniach weszły na Pragę wojska sowieckie. Dostaliśmy tajny rozkaz, żeby wszystkie dowody przynależności do AK zniszczyć i nie ujawniać swojej łączności z tą organizacją. Po upadku Powstania Warszawskiego szpital istniał jeszcze przez dwa lata i pełnił rolę usługową lekarską i pielęgniarską dla Warszawy prawo- i lewobrzeżnej[10].
Na Kowelskiej znów się uczą
Od 1 września 1946 roku w budynku przy Kowelskiej rok szkolny rozpoczęły trzy szkoły podstawowe – nr 89, 127 i 136, a także Publiczna Szkoła Średnia Budowlana nr 19 i dwa licea ogólnokształcące – zaoczne i dla pracujących. Po odzyskaniu własnych pomieszczeń szkoły te opuściły gmach przy Kowelskiej 1. 1 września 1973 roku w gmachu przy Kowelskiej zaczęło działać przeniesione z ul. Stojanowskiej Liceum Medyczne nr 2 im. Heleny Wolff. Szkoła istniała do 1996 roku, została zamknięta z powodu zmiany przepisów, na mocy których osoby niepełnoletnie nie mogły odbywać praktyk medycznych. Zmiany ustawowe wymusiły, aby kształcenie przyszłych pielęgniarek odbywało się na poziomie pomaturalnym. Od 1993 roku przez trzy kolejne lata w budynku działało Policealne Studium Medyczne Nr 13.
Działalność zaczyna LXXVI Liceum Ogólnokształcące
Od 1 września 1992 roku obok Liceum Medycznego swą działalność przy Kowelskiej 1 rozpoczyna LXXVI Liceum Ogólnokształcące. Pierwszy rocznik liceum liczył 92 uczniów. 3 kwietnia 1998 roku, nadano LXXVI Liceum Ogólnokształcącemu zaszczytne imię Marszałka Józefa Piłsudskiego. Historyczny budynek został gruntownie wyremontowany. Stara szkoła zmieniła się w nowoczesny obiekt, łączący pamiątki przeszłości z teraźniejszością.